Mısır Merkezli Fetih Hareketleri

Kuzey Afrika’da Nil boyunca uzanan geniş topraklara sahip olan Mısır’ın tarihi M.Ö 4000 yılına kadar ulaşır. Ülkenin en eski yöneticileri Firavunlardır. M.Ö. (332-330) yıllarında bu toprakları Büyük İskender idare etti. “Helenistik Mısır” denen bu kısa dönemden sonra ülke Romalılar’ın eline geçti (M.Ö.30-M.S 395). Mısır
395 yılından 642 yılına, yani Müslümanlar’ın fethine kadar Bizans hakimiyetinde kaldı.



Mısır Hz. Ömer döneminde fethedildi. Halifeden aldığı izinle Mısır seferine çıkan Amr b. el-Âs, ülkenin
sınırında bulunan Ariş şehrinden başlayarak başta Babilon, İskenderiye ve Trablusgarp olmak üzere bütün
Mısır şehirlerini tek tek ele geçirdi. Hz. Ömer’den müsaade alamadığı için Kuzey Afrika fethini gerçekleştiremedi.


Hz. Osman 27 (647) yılında Amr b. el-Âs’ı azlederek onun yerine Abdullah b. Sa‘d’ı Mısır valisi tayin
etti. Abdullah daha önce 25(645) yılında Amr b. el-Âs’ın valiliği sırasında Hz. Osman'ın emriyle Afrika içlerine
seferler düzenlemişti. İbn Sa‘d Mısır’a vali olduktan sonra da, Kuzey Afrika’nın geri kalan topraklarını fethetmek için Hz. Osman’dan izin alarak sefere çıktı. Ashâbdan adı "Abdullah" olan yedi kişinin bulunduğu bu orduya "Ceyşü'l-Abâdile", çıkılan gazaya da "Gazvetü'l-Abâdile" (Abdullahlar Savaşı) adı verilir. Bu sahâbiler, komutan Abdullah b. Sa’d’dan başka, Abdullah b. Zübeyr, Abdullah b. Ömer b. el-Hattab, Abdullah b. Amr b. el-As, Abdullah b. Abbas, Abdullah b. Mes'ûd ve Abdullah b. Cafer idi. 27(647) yılında çıkılan
İfrikıyye seferinde, İslâm ordusu ilk önce Trablusgarp’daki (Tripoli) Rumlar’ı itaat altına aldı. Hükümdar Georgias, Ifrikıyye’nin merkezi başkent Subeytula'ya82 çekildi. Abdullah b. Sa‘d hükümdara elçi göndererek, ya müslüman olmaları, ya da cizye vermelerini teklif etti. Georgias bu şartları kabu etmeyince muhasara başladı.



Şehrin fethi gecikince Hz. Osman tarafından Abdullah b. Zübeyr’in idaresinde yardımcı birlik gönderildi. Gelen
ordunun da desteğiyle İfrikıyye’nin en önemli şehri olan Subeytula Müslümanlar’ın eline geçti.
İbn Sa‘d Subeytula’yı fethettikten sonra, ordusunu gruplara ayırarak çevre beldelerin fethine çalıştı. Bu
şekilde, bozguna uğrayıp kaçan Rum birliklerinin de bölgeden temizlenmesi sağlanacaktı. Yapılan seferlerde
Kafsa şehri yüklü bir ganimetle fethedildi. Ardından Eclem kabilesi üzerine giden askerler, kabile halkıyla bir
buçuk milyon dinara anlaşma yaptılar. Gerek Subeytula zaferi, gerekse çevre bölgelerin fethiyle İslâm orduları
muazzam ganimetler elde ettiler.
Abdullah b. Sa‘d kara fetihleri yanında deniz seferleri de gerçekleştirdi. Vali, Adeniz’de Müslümanlar’ın
Bizans donanmasını yendikleri Zâtü's-Savâri savaşında donanma komutanı olarak görev yaptı. Bizans
imparatoru Heraklios’un, Arap mücahitlerin Ifrikıyye’yi fethetmeleri, ardından Bizans’ın Akdeniz’deki en
önemli üsleri olan Kıbrıs ve Rodos’u ele geçirmelerinden endişe duyarak büyük bir donanma gönderdiğini
haber alan Abdullah b. Sa’d, donanmasıyla Akdeniz’e açıldı. Muaviye de Abdullah’a destek vermek için
Şam’dan hareket etti. 34(654) yılında iki donanma Akdeniz’de karşı karşıya geldiler. Bir kaç gün süren
çarpışma Müslümanlar’ın galibiyetiyle neticelendi. Bu savaş İslâm tarihinin en parlak deniz zaferlerinden biri olarak tarihe geçmiştir.